Na otwartej przestrzeni pustyń najbardziej znaną rośliną jaka tam występuje jest kaktus. W oazach występują rośliny uprawne.


a) Rośliny rosnące na otwatych pustyniach:

1. Kaktusy:

Kaktusowate (Cactaceae Juss.), zwyczajowo nazywane kaktusami - rodzina sukulentów łodygowych (wieloletnich, zielnych lub częściowo zdrewniałych) należąca do rzędu goździkowców. Rodzina ta ma, w zależności od źródła, od 24 do 220 rodzajów (około 90 z nich jest powszechnie akceptowanych) i między 1500 a 1800 gatunków. Kaktusy występują głównie na obu Amerykach (wyjątkiem jest Rhipsalis baccifera zamieszkujący m.in. w Afryce, na Madagaskarze, Sri Lance i w Ameryce, ale nawet ta roślina została prawdopodobnie przeniesiona przez migrujące ptaki), szczególnie tereny suche, od 0 do 5000 m n.p.m. (Andy). Niektóre z nich to także epifity z lasów deszczowych, żyjące na gałęziach drzew, gdzie mimo dużych opadów woda szybko paruje i prawie cały czas utrzymuje się niska wilgotność powietrza.

W pierwszym systemie klasyfikacji organizmów Linneusza z 1753 roku został uwzględniony rodzaj kaktus (Cactus) (zlatynizowana forma greckiego kaktos, co oznaczało oset). Zaliczono do niego wtedy wszystkie znane 22 gatunki kaktusów. Dzisiaj nazwą tą określa się potocznie rośliny z rodziny kaktusowatych.

Kaktusy rozwinęły się prawdopodobnie w ciągu ostatnich 30 do 40 milionów lat. Obie Ameryki były dawniej połączone z innymi kontynentami, a rozdzielił je dryf kontynentalny. Unikalne gatunki w Nowym Świecie musiały rozwinąć się po rozdzieleniu się kontynentów. Ameryki odsunęły się na znaczną odległość około 50 milionów lat temu.

Morfologia

Wiele sukulentów podobnych do kaktusów, nie jest nimi, gdyż nie posiadają areoli. Ta specjalna struktura jest unikalna dla kaktusów i jest wyróżnikiem rodziny.

Pokrój

Drzewiasty lub krzewiasty do płożącego. Kaktusy różnią się bardzo od siebie wyglądem i rozmiarem. Osiągają rozmiary od 1 cm średnicy "kula" (Blossfeldia) do 18 m wysokości u Carnegia gigantea (kształt kandelabra).

Łodyga

Jest mięsistą częścią rośliny, która magazynuje wodę i przejęła funkcję fotosyntezy, po utracie liści. W zależności od kształtu, funkcji i budowy łodygi wyróżnia się kilka grup kaktusów:

• Kaktusy epifityczne przyjmują formę spłaszczoną i wydłużoną (np. epifyllum); połączonych szeregowo liściokształtnych odcinków (np. Schlumbergera nazywana zygokaktusem) lub pałeczkowatą, podzieloną na człony, tworzące jakby gałęzie (np. ripsalis) (formy takie określa się jako gałęziaki (fyllocladium), spotykana również u innych kserofitów).
• Pierwsza grupa kaktusów gruntowych (obejmująca rodzaj opuncja i pokrewne) ma pędy najczęściej spłaszczone, mocno rozgałęzione. Zapewnia to w miarę sprawną fotosyntezę (spłaszczenie łodyg u kserofitów nazywamy platycadium).
• Kaktusy gruntowe mają najczęściej łodygę cylindryczną lub kulistą (która jest najbardziej efektywna pod względem sukulentyzmu - stosunek powierzchni transpiracji do objętości masy tkankowej).
• Najmniejsza grupa kaktusów gruntowych tworzy pędy cienkie i wiotkie, pokładające się lub płożące, najczęściej bezbronne (nie cierniste).

Liście

Uległy redukcji, są przekształcone w ciernie lub łuskowate liście szczątkowe (tylko u niektórych opuncji).

Kwiaty

Często duże, barwne i pachnące. Okwiat spiralny, złożony jest z wielu listków. Pręcików jest wiele, a słupek jeden, przeważnie dolny. Niektóre wytwarzają piękne kwiaty wyrastające z areoli, tak samo jak ciernie. Do wyjątków należy rodzaj Mammillaria i spokrewnione z nim Ariocarpus, Dolichothele i Mamillopsis, których kwiaty ukazują się w zagłębieniach pomiędzy areololami, nazywanych aksilla (łac. axilla-pacha). Wiele kaktusów zakwita nocą, gdyż są zapylane przez nocne owady, głównie ćmy, ale także m.in. nietoperze i kolibry.

Owoce

Jagodokształtne, nierzadko mięsiste, czasem jadalne.

Zastosowanie

• Rośliny ozdobne - wiele kaktusów uprawia się jako rośliny doniczkowe w domach, albo jako rośliny dekoracyjne w ogrodach np. szlumbergera
• Niektóre kaktusy wytwarzają jadalne owoce. (Szczególnie opuncja figowa (Opuntia fikus-indica), która udomiowiona, zdziczała i rozpowszechniła się w całym basenie M. Śródziemnego). Również z kaktusów sporządza się potrawy w kuchni ludowej, np. z ferokaktusa
• Niektóre zawierają dużo wody, nadającej się do spożycia w czasie suszy np. ferokaktus.

 

 

b) Rośliny uprawiane w oazach:


1.Bananowce:




( informacje o bananowcach w podstronie,, rośliny lasów równikowych")


2.Arbuzy:

Kawon, arbuz (Citrullus lanatus (Thunb.) Matsumura & Nakai) – gatunek rośliny z rodziny dyniowatych. Wywodzi się z Afryki. W Polsce jest uprawiany.

 

Charakterystyka

Łodyga

Płożąca się, bywają jednak formy krzaczaste o podnoszącej się łodydze. Łodyga w przekroju jest okrągła. Jej długość osiąga 2 metry. Bywają jednak odmiany wytwarzające pędy, które wraz z bocznymi pędami po rozciągnięciu wytaczają średnicę do 6 metrów.

Liście

Liście rośliny są duże, ciemnozielone, u podstawy sercowate, a wyżej położone, silnie powcinane trój- lub pięciodzielne , osadzone na ogonkach liściowych. W węzłach liściowych wyrastają wąsy czepne.

Kwiaty

Kwiaty kawonu są najmniejsze ze wszystkich uprawianych gatunków rodziny dyniowatych. Kwiaty rozmieszczone są pojedynczo w kątach liści. Rośliny są na ogół jednopienne. Najpierw pojawiają się kwiaty męskie, a później po tygodniu żeńskie. Korona kwiatu zwykle jest żółta lub zielonkawożółta, połączona w rurkę,z pięcioma płatkami. Kwiaty otwierają się na bardzo krótki okres, zwykle po wschodzie słońca i pozostają otwarte jeden dzień, potem opadają. Na kawonie występuje 10-30 kwiatów żeńskich i odpowiednio 100-400 męskich. Kwiaty są obcopylne.

Owoce

Owoce to rzekome jagody, są jadalne, mają słodki, ciemnoczerwony, pomarańczowy, żółty lub biały miąższ (mezokarp). Perikarp czyli tzw. skóra, składa się z dwóch warstw. Dzięki złożonej budowie skóra jest mocna i twarda w kolorze ciemnozielonym lub nakrapiana promieniście w różnych odcieniach zieleni. Pod koniec wegetacji roślina zawiązuje nasiona. Barwy nasion są również bardzo zmienne: od białej lub żółtej poprzez żółtobrązową, brązową i czarną do czerwonej, a nawet zielonej.

Korzenie

System korzeniowy jest bardzo rozległy i płytki. Sięga w głąb tylko na około 60 cm.

 

Zastosowanie

• Roślina uprawna. Jest uprawiany jako warzywo. Obecnie uprawiany jest w wielu krajach, na różnych zamieszkanych kontynentach. Największym producentem są Chiny, a następnie Turcja. W Europie krajami, w których uprawia się arbuzy są Hiszpania, Portugalia, Włochy, Chorwacja, Francja, Grecja, Bułgaria, Rumunia, Węgry i Ukraina.
  • Historia uprawy: Wymieniany jest już w Biblii, w Chinach i Indiach uprawiany był od niepamiętnych czasów. Do Europy dotarł ok. XI-XII w, a w XIV w, na naszych terenach wyróżniano już kilka odmian arbuzów.  W Polsce również wyhodowano odmianę odporną na niskie temperatury.
  • Uprawa: Roślina światłolubna, ciepłolubna i potrzebująca bardzo dużo wody. Optymalna temperatura powietrza waha się od 21 do 29 st. C minimalna to 18, a maksymalna 35 stopni. Stąd w warunkach naturalnych rośnie w krajach o ciepłym i gorącym klimacie. Dobrze rośnie na glebach o pH 5,5-6,0, próchniczych, bogatych w składniki pokarmowe i na glebach wcześniej nie zajętych pod uprawę. W Polsce uprawiany głównie w szklarniach i tunelach foliowych.

 

3.Palmy daktylowe:

Daktylowiec właściwy (Phoenix dactylifera L.), często choć nieprawidłowo nazywany palmą daktylową lub daktylem - gatunek rośliny z rodziny arekowatych (popularnie nazywanych palmami). Jest uprawiany w południowo-zachodniej Azji, północnej Afryce i południu USA. W stanie dzikim nie występuje.

Charakterystyka

Pień

Brązowy, zwężający się ku górze, zwieńczony zielonym pióropuszem liści. Osiąga wysokość do 35 m (zwykle do 20 m).

Liście 

Pióropusz może się składać z 80 - 120 pierzastozłożonych liści o długości dochodzącej do 6 m .

Kwiaty 

Daktylowiec właściwy jest wiatropylną rośliną dwupienną. Kwiatostan żeński ma kształt kolby złożonej z około 10 000 kwiatów zawierających po trzy słupki, z których tylko jeden ulega zapyleniu. Męskie kwiatostany również mają kształt kolby, lecz zawierają znacznie więcej kwiatów. Zazwyczaj na plantacji sadzi się drzewa w proporcji 3 - 5 osobników męskich na 100 osobników żeńskich, więc występują problemy z zapyleniem. Palma daktylowa jest pierwszą rośliną, u której zastosowano sztuczne zapylenie.

Owoce 

Nazywane daktylami, czerwonożółte jagody (a według innych pestkowce) o długości do 70 mm, zawierające podłużne, brązowe nasiono. Pozostają na drzewie, aż wyschną.

 

Zastosowanie

Szacuje się że jest wykorzystywana od około 5-6 tysięcy lat.

• daktyle: Drzewo może wydawać owoce przez około 80 lat. Może nawet urodzić do 300 kg owoców. Wyróżnia się trzy typy daktyli:
  • twarde - o dużej zawartości skrobi. Zjadane na surowo lub mielone na mąkę, z której po dodaniu mąki jęczmiennej wypieka się tzw. "chleb pustyni". Owoce lub same nasiona stanowią paszę dla zwierząt hodowlanych
  • miękkie - po wyciśnięciu uzyskuje się sok zwany "miodem palmowym"
  • półtwarde - formy pośrednie między daktylami miękkimi i twardymi
• wino i wódka palmowa: z soku uzyskanego z naciętego kwiatostanu daktylowca otrzymuje się po fermentacji wino palmowe, a w procesie jego destylacji wódkę palmową.
• kłody i liście: stanowią materiał budowlany
• włókno: uzyskiwane z liści stosuje się w plecionkarstwie
• roślina ozdobna: Od XIX wieku do dnia dzisiejszego palmy daktylowe są modne jako rośliny doniczkowe. W warunkach domowych palmę można wyhodować z pestki. Kiełkuje nawet około pół roku. W klimatach ciepłych są chętnie sadzone w ogrodach i parkach.

4.Pszenica:

Pszenica (Triticum L.) - rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych. Pochodzi z południowo-zachodniej i środkowej Azji. Wyróżnia się około 20 gatunków pszenicy. Oprócz jęczmienia jest najstarszym zbożem chlebowym uprawianym od co najmniej 6 tysięcy lat. Zajmuje pierwsze miejsce w światowej produkcji zbóż.

 

Charakterystyka

Owoce

Ziarniaki, które zawierają duże ilości skrobi. Zawiera najwięcej białka i glutenu ze wszystkich gatunków zbóż. Dostarczają one także organizmowi: estrogeny, ryboflawinę, tiaminę, niacynę, karoten, tokoferol. Bogata w związki mineralne (sodu, wapnia, potasu, magnezu, fosforu, siarki, żelaza) i witaminy B₁, B₂, D, E, K, PP.

Występowanie

Typowe zboże klimatu umiarkowanego. Zasięg uprawy rozciąga się od 60°N do 50°S. W tropiku pola pszenicy można spotkać jedynie na wyżynie Dekan w Indiach, wyżynach Etiopii, Kenii, Tanganiki oraz Ekwadoru. Typowa roślina zbiorowisk trawiastych (stepów, prerii), a więc stref klimatycznych umiarkowanie wilgotnych.

Zastosowanie

Uprawiana na całym świecie dla ziarna. Głównymi producentami są: Chiny, Rosja i Indie. Najwięksi eksporterzy to: USA, Kanada oraz Francja.


5.Bób:

Bób (Vicia faba L.) – gatunek jednorocznej rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae Lindl.). Jest uprawiany jako warzywo, nie jest znany z naturalnych stanowisk.

 

 

Charakterystyka

Korzeń

Palowy, wrzecionowaty, mocno rozgałęziony.

Łodyga

Naga, dęta (w formie rurki), na przekroju czterokanciasta, o wysokości do 100 cm, sinozielona, rozgałęziona jedynie u podstawy, podczas suszenia (podobnie jak reszta rośliny) czernieje.

Liście

Również sinozielone, parzystopierzaste. Listki w liczbie 2 do 3 par, w kształcie eliptycznym, o ostrym wyrostku końcowym (dolne liście z jedną parą). U nasady duże, sercowate przylistki.

Kwiaty

Motylkowe, o długości do 5 cm, białe o fioletowym żagielku i czarnych plamkach na skrzydełkach. Zazwyczaj zebrane w groniaste kwiatostany (po 2 do 4 kwiatów) wyrastające u nasady liści.

Owoce

W kształcie strąku, obłego, zwisającego w dół. Osiąga do 12 cm, zawiera 2 do 5 nasion rozdzielonych gąbczastymi przegródkami. Nasiona mają kształt soczewki lub nerki, osiągają 35 mm długości. Koloru jasnożółtego lub jasnozielonego, ewentualnie brunatne.

Zastosowanie

• Roślina uprawna
  • Odmiana bobik (V. fava var. minor syn. V. fava var. equina) uprawiana jest na paszę.
  • Historia uprawy: odmiana właściwa (V. fava var. major) uprawiana była w basenie Morza Śródziemnego już w neolicie. W starożytnym Egipcie bób odgrywał rolę kultową. Ponieważ uważany był za "pokarm umarłych", kapłani go nie spożywali; podobnie pitagorejczycy. Pliniusz Starszy pisał, że wśród roślin strączkowych Rzymianie najbardziej cenią bób. Nasiona bobu odnaleziono w ruinach Troi. W Chinach uprawiany jest od 5000 lat.